مرکز تحقیقات بیماریهای تنفسی کودکان

آسم

آسم بیماری التهابی مزمن راههای هوایی است که در افراد مستعد از نظر ژنتیک، تحت تاثیر عوامل محیطی، ایجاد یا تشدید میشود. از جمله این محرک ها می توان به هوای سرد، دود ناشی از استعمال دخانیات، سوزاندن چوب یا زغال، مواد شیمیایی  آلرژی زا همچون حشره کش ها، مایت ها و بیماری های تنفسی مانند سرما خوردگی و آنفولانزا اشاره کرد. سلول های بسیاری از جمله ماستوسیت ها، ائوزینوفیل ها لنفوسیت T و نوتروفیل ها درایجاد بیماری آسم نقش دارند. در سال 2012، 300 میلیون نفر بر طبق آمار سازمان بهداشت جهانی به آسم مبتلا بودند. شیوع علائم رایج آسم در ایران 5.5% در تمام گروههای سنی گزارش شده است که این آمار تقریبا" 13.14% در کودکان است. تحقیقات گذشته این آمار را 10% گزارش کرده است که نشان دهنده افزایش شیوع آسم در این گروه سنی میبا شد. طبق بررسی های انجام شده 35.4 درصد کودکان تهرانی دارای علائم آسم هستند و این عدد هشدار دهنده است و باید برای پیشگیری از این بیماری تمهیدات ویژه ای اندیشیده شود. در مورد افزایش شیوع آسم فرضیه های زیادی مطرح شده است که یکی از آن ها تغییر عادات غذایی است، فرضیه دیگر افزایش سطح بهداشت به دنبال شهری شدن جوامع و کاهش تماس با عوامل عفونی مختلف و به دنبال آن کاهش میکروبهای مفید بدن می باشد. آسم شایعترین بیماری مزمن ریوی در کودکان است و یکی از علل شایع غیبت کودکان از مدرسه می باشد، بطوریکه باعث تحمیل بار مالی سنگینی به خانواده و جامعه می شود بنابراین تشخیص و درمان به موقع یکی از راهکارهای مناسب جهت جلوگیری از موارد فوق می باشد.

 ژن مسئول این بیماری در کروموزوم های مختلفی از جمله 5 و 11 ردیابی شده است. اخیرا" نیز ژن جدیدی به نام Adams 33 روی کروموزوم 20 شناسایی شده است.

 بر اساس گزارشی از نشریه lancet کودکانی که در سال اول زندگی استامینوفن مصرف کرده اند با احتمال بیشتری دچار آسم می شوند. دکتر ریچارد باسلی از موسسه پژوهش پزشکی نیوزلند و سرپرست این تحقیق گفته است اگر این رابطه علت و معلولی باشد آنگاه مصرف استامینوفن به عنوان ریسک فاکتوری برای آسم به شمار می آید و باید استفاده از آن را برای مواقع ضروری و تب های بالا گذاشت. اگرچه به نظر می رسد کودکانی  که استامینوفن مصرف می کنند بیشتر دچار ویروسهای تنفسی شده باشند و به این دلیل بیماری آسم در آنها با شیوع بیشتری بروز می کند. همچنین 45% تا 65% کودکان وبالغین مبتلا به آسم مزمن و عود شونده، ریفلاکس معده به مری ((GERD دارند که در این موارد بررسی از نظر GERDتوصیه می گردد.

 تشخیص آسم اساسا" بالینی است و بر اساس شرح حال، معاینه فیزیکی و با کمک گرفتن از تست تنفسی (Pulmonary Function Test) صورت می گیرد. علائم آسم شامل سرفه، تنگی نفس، خس خس مکرر و احساس فشار در قفسه سینه می باشد. در کودکان علائم آسم گاهی به صورت سرفه به دنبال فعالیت و یا ورزش تظاهر می کند Cough Variant Asthma. همچنین ممکن است کودک دچار سرماخوردگی های مکرر و یا ادامه سرفه بعد از هر عفونت ویروسی تنفسی شود که در این موارد بررسی های تکمیلی تر از قبیل انجام آزمون تنفسی و یا تست های تحریکی ضروری می باشد. با توجه به اینکه علائم آسم در دیگر بیماریهای ریوی نیز دیده می شود رد تشخیصهای افتراقی خصوصا" در سنین کمتر از 5 سال حائز اهمیت است. علائم آسم عموما" دوره های عود و بهبودی دارد و اغلب در شب بدتر می شود. تشخیص آسم همیشه آسان نیست. در دوران شیرخوارگی و اوایل کودکی خس خس سینه به طور شایع یافت می شود اما اغلب گذرا و خفیف هستند. یک معیار بالینی ساده برای تعیین احتمال بروز آسم در موارد خس خس سینه قبل از 3 سالگی و در نتیجه نیاز به درمان دراز مدت در این بیماران استفاده از " شاخص پیش بینی آسم " می باشد . این شاخص عبارت است از معیار های اصلی و فرعی :

معیار اصلی (سابقه آسم در خانواده، وجود آلرژی و حساسیت های استنشاقی)

معیار فرعی (ائوزینوفیلی، ویزینگ بدون سرما خوردگی، رینیت آلرژیک و آلرژی غذایی)

جهت تایید تشخیص آسم حداقل یک معیار اصلی و دو معیار فرعی الزامی است.

 برای شروع  درمان آسم ابتدا شدت بیماری باید مدنظر قرار بگیرد، که طبقه بندی آن به صورت زیر می باشد: (آسم متناوب، آسم خفیف، متوسط و شدید مداوم) با در نظر گرفتن این مطلب که هدف اصلی از درمان آسم کنترل بیماری می باشد طبقه بندی جدیدی بر پایه سطح کنترل آسم ارائه شده است. داروهای آسم در دو دسته کلی قرار دارد که شامل درمان کنترل کننده با استفاده از استروئید، داروهای آنتی لکوترین، کرومولین و درمان کوتاه اثر با استفاده از بتا آگونیست سریع الاثر، آنتی کولینرژیک استنشاقی و آمینوفیلین میباشد.

بطور کلی  در درمان و پیشگیری از آسم موثرترین داروی ضد التهابی کورتیکواستروئیدهای استنشاقی هستند. درمان دراز مدت با استروئیدهای خوراکی فقط در موارد پایدار شدید و به صورت کوتاه مدت در زمان حمله توصیه شده است. تئوفیلین نیز به عنوان درمان مکمل آسم همراه با برونکودیلاتورها تجویز می شود و به تنهایی جایی در درمان آسم ندارد. داروهای آنتی کولینرژیک نیز به شکل استنشاقی و کوتاه مدت در درمان آسم حاد و شدید کاربرد دارند. داروهای استنشاقی آسم در کودکان باید با استفاده ازSpacer  و آموزش آن تجویز شود.                         

در درمان آسم کودکان رعایت نکات زیر توصیه می گردد:

بررسی و کنترل علائم بیماری و پیگیری منظم بیمار

کنترل عوامل محیطی جهت اجتناب از آلرژن ها

تجویز داروهای مناسب بر اساس شدت بیماری آسم

آموزش بیمار و خانواده در رابطه با آسم

واکسیناسیون سالیانه بیمار و اطرافیان